Historia pomocy przekazanej przez przez organizacje i społeczeństwo szwedzkie przez port gdyński po zakończeniu działań wojennych.
Szwecja była jednym z nielicznych państw europejskich, które nie uczestniczyły jako strona walcząca w II wojnie światowej. Nie prowadząc działań militarnych, zarówno terytorium tego neutralnego kraju, jak i jego mieszkańcy nie zostali dotknięci dramatem, jaki był udziałem innych państw europejskich. Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej rząd premiera Per Albina Hansona podjął decyzję o wsparciu materialnym państw zniszczonych przez walki i system okupacyjny. Tuż po zakończeniu działań militarnych nastąpiła intensyfikacja akcji charytatywnych skierowanych do dotkniętych wojną rejonów Europy. Szacuje się, że Szwecja przeznaczyła na pomoc międzynarodową 16,6 mln koron [1].
Jednym z państw, do których kierowano szwedzką pomoc była Polska. W ramach podjętej akcji przesyłano do Polski transporty żywności, sprzęt medyczny, lekarstwa, ale dzięki zaangażowaniu szwedzkich organizacji charytatywnych powstały również szpitale, prewentoria, żłobki i szpitale.
Pomoc szwedzka skierowana była do kilku miejsc w Polsce, były to: społeczność ewangelicka zamieszkała rejonie Warmii i Mazur, zniszczona stolica wraz z okolicznymi miejscowościami oraz Trójmiasto. Zaangażowanie Szwedów w Gdyni, Gdańsku i Sopocie oraz położonych niedaleko: Dzierżążnie i Malborku wynikała z obecności Szwedów w tym rejonie w okresie międzywojennym. Wspólne interesy handlowe, inwestycje skandynawskie w Gdyni i Wolnym Mieście Gdańsku oraz kontakty personalne decydowały o wyborze rejonu Trójmiasta jako jednego z obszarów Polski, do których skierowano szwedzką pomoc charytatywną.
Całością akcji kierował Szwedzki Komitet Pomocy Międzynarodowej oraz Szwedzki Czerwony Krzyż. W ramach tej pierwszej organizacji działały mniejsze, np. Szwedzka Pomoc Europie. Obok nich z dużym zaangażowaniem włączyły się do akcji Polsce takie organizacje, ja: „Rädda Barnen” (Ratujcie dzieci), Szwedzki Komitten för Polenhjälpen (Komitet Pomocy Polsce) oraz organizacje tworzone przez związki wyznaniowe np. Inomeuropeisk Mission, Pomoc Filadelfijska, Pomoc Szwedzkich Baptystów i inne [2].
Gdynia była jednym z miejsc, do których organizacje szwedzkie kierowały pomoc charytatywną. Już od lipca 1945 r. port gdyński mógł przyjmować statki przybywające z towarami, co umożliwiło również dostarczanie żywności oraz repatriację Polaków powracających do ojczyzny. Władze szwedzkie, wykorzystując dogodne położenie miasta i możliwość wykorzystania transportu morskiego, zdecydowały się w Gdyni umieścić bazę transportową, która obsługiwała organizacje niosące Polsce pomoc charytatywną. Pierwsze transporty przysyłano już w listopadzie 1945 roku. Od grudnia 1946 do jesieni 1947 r. dary przywożone do Gdyni były odbierane przez szwedzkie organizacje i dowożone do innych miejsc w Polsce. Niektórzy z mieszkańców wspominają, że na parkingu przy hotelu „Polska Riviera” znajdowała się baza dla samochodów oznaczonych żółtym krzyżem na błękitnym polu z napisem „Sweden”. Wraz z kolumną transportową przysłano personel szwedzki (byli to kierowcy i mechanicy), który dbał o sprawne funkcjonowanie samochodów. Wraz z przedstawicielami poszczególnych organizacji charytatywnych i służbą medyczną w hotelu „Polska Riviera” zamieszkiwało stale ponad 100 osób [3].
Hotel nie ucierpiał w czasie wojny, dlatego jego przedwojenny właściciel mógł szybko przygotować go do przyjęcia gości. Drugim miejscem, w którym kwaterowano Szwedów był położony przy ul. Starowiejskiej hotel „Centralny”. Usytuowany blisko szpitala stał się miejsce zamieszkania dla lekarzy i pielęgniarek szwedzkich oraz tymczasową siedzibą władz konsularnych. Bazą transportową kierował początkowo kpt. Harald Einar Harling, kolejni szefowie tej bazy zmieniali się dość często [4].
Baza transportowa była ważna, gdyż pozwalała na szybką dostawę potrzebnych towarów. W Gdyni pomoc szwedzka koncentrowała się na wsparciu szpitala, pomocy dla dzieci i młodzieży szkolnej. Zarówno dla władz polskich, jak i przedstawicieli szwedzkich organizacji charytatywnych, za priorytetowe zadanie uznano doprowadzenie do szybkiego uruchomienia i doposażenia szpitala miejskiego. Już w marcu 1946 r. prasa informowała, że w ramach dotychczasowej pomocy szwedzkiej Polsce dostarczono 6 tysięcy łóżek szpitalnych, z czego dla szpitala w Gdyni przeznaczono 100 łóżek [5].
Zadanie wyposażenia gdyńskiego szpitala wziął na siebie Szwedzki Komitet Pomocy Polsce (Komittén för Polenhjälpen), który posiadał oddziały we wszystkich większych miastach Szwecji. Opiekę nad organizacją pomocy dla Gdańska i Gdyni zajął się oddział w Göteborgu. Organizowano koncerty, kiermasze, odczyty, wszystko pod hasłem: „zniszczonej wojną ludności bratniego kraju trzeba teraz okazać serce i pomoc” [6].
W ten sposób pozyskiwano środki finansowe na zakup niezbędnych lekarstw i narzędzi lekarskich dla Gdyni. W zarządzie tego oddziału ofiarnie pracowały wybitne osobistości szwedzkiego życia publicznego: pastor Albin Rosengren oraz Mia Leche Löfgren, Gunnar Weman, Gunhild Glimstedt, Maja Wetter. Ebba „Mia” Leche Löfgren (1878-1966) była znaną pisarką, córką profesora zoologii Wilhelma Leche i żoną polityka szwedzkiego Eliela Löfgrena.
Powszechnie znane były jej lewicowe i pacyfistyczne poglądy, które znajdowały odbicie w publikowanych opowiadaniach. Należała do osób mających wpływ na opinię publiczną w Szwecji. Jej zaangażowanie w prace komitetu spopularyzowały jego cele w środowisku szwedzkich intelektualistów. Kolejna z działaczek, Gunhild Glimstedt, jako żona Einara Glimstedta, jednego z dyrektorów firmy SKF produkującej łożyska kulkowe i blisko współpracującej przed wojną z Polską, skłoniła szereg osób do
złożenia dotacji na rzecz pomocy Polsce. Natomiast Maja Wetter (1904-1982), malarka, była żoną kontradmirała Erika Wettera (1889-1985) wysokiej rangi wojskowego, a następnie prezesa firmy AB Bofors. Bardzo gorąco zachęcała szwedzkich przedsiębiorców do wsparcia działań komitetu. Pani Wetter kierowała pracami oddziału w Gőteborgu od 1944 r., a po wojnie dwa lata reprezentowała organizację w Polsce i podczas tego pobytu nauczyła się języka polskiego. To znakomite grono działaczy społecznych z energią organizowało zbiórki darów dla gdynian.
Transporty przesłane przez Komitet Pomocy Polsce w Göteborgu napłynęły już z końcem sierpnia 1945 r., kiedy to statek szwedzki, parowiec „Grippen” przywiózł ładunek 45 bel odzieży. Były to głównie ubrania przeznaczone dla ludności Wybrzeża, a rozdzielone zostały pomiędzy dzieci pracowników portowych [7].
W ramach pomocy komitet wyposażył Szpital Miejski w Gdyni w łóżka, pościel, lekarstwa oraz instrumentarium medyczne. Wartość pomocy sięgała 1.5 mln zł. Uroczystość przekazania pierwszych darów miała miejsce 5 czerwca 1946 r. w obecności M. Wetter i G. Glimstedt. Obie panie zastrzegły, że pomoc ta skierowana jest do mieszkańców Gdyni, ale już wcześniej przekazano wyposażenie ośrodków dziecięcych w Gdańsku, Oliwie i Sopocie. Staraniem komitetu utworzono kuchnię w jednym z dostarczonych przez Szwedów baraków stojących na zapleczu Szpitala Miejskiego. Polenhälpen Göteborg uruchomiła w Gdyni aż 3 kuchnie polowe, w których pracowało 9 osób przygotowując ok. 1500 porcji zup dziennie dla najbiedniejszych. Posiłki rozwożone były w termosach samochodami do 5 punktów Caritasu. Do dzielnicy Grabówek przywożono 450 obiadów, do punktu w Chyloni 400, na Obłuże 500, do Cisowej 100 oraz w centrum Gdyni wydawano 50 obiadów. Dziennie Polenhälpen Göteborg wydawał na dożywianie dzieci w Polsce 66.750 zł, miesięcznie stanowiło to wydatek 1.735.00 zł. Każde dziecko ponadto otrzymywało kawałek sera i chleb8
Aby pomoc dotarła do potrzebujących, konieczna była współpraca nie tylko z pracownikami szpitala ale również z innymi organizacjami charytatywnymi. Dnia 20 grudnia 1946 r. w lokalu należącym do szwedzkich organizacji charytatywnych w Gdyni odbyła się konferencja w sprawie rozdziału podarowanych przez Szwecję darów. Istotne było, aby trafiła do najbardziej potrzebujących. Organizacja szwedzka zaprosiła do współpracy Caritas, Inspektorat Szkolny, Miejski Komitet Opieki Społecznej, Związek Byłych Więźniów Politycznych oraz Związek Inwalidów Wojennych. W imieniu organizacji szwedzkiej wystąpił kpt. Nils Thalen (1915-1987) [9].
Przyjęto wówczas zasady współpracy, które miały ułatwiać dystrybucję szwedzkiej pomocy wśród mieszkańców Gdyni. Bardzo ważną osobą, która koordynowała współpracę pomiędzy organizacjami była Krystyna Ejboel [10].
Pani Ejboel, z domu Manowicz, była Polką mieszkającą przed wojną w Gdańsku i małżonką Duńczyka, armatora Jensa Ejboela. Wraz z K. Ejboel w niesienie pomocy potrzebującym włączyli się również szwedzcy dyplomaci, pełniący funkcje konsularne w Trójmieście. Pierwszym z nich był konsul Gunnar Dryselius (1907-1982). Swoją funkcję pełnił do 26 listopada 1945 r., kiedy został oficjalnie otwarty konsulat szwedzki w Gdańsku. W następnym roku, od lipca 1946 r. misję kontynuował Thorsten Bergendahl, który znakomicie mówił po polsku. Obaj konsulowe główną siedzibę mieli w Gdańsku, ale w Hotelu Centralnym w Gdyni również zajmowali pomieszczenie, w którym pełnili obowiązki konsularne. Pomagali przy rozwożeniu darów, służyli pomocą jako tłumacze itd. Z dużym zaangażowaniem w organizację pomocy włączył się również pastor Thure Daniel Cedergren (1908-1969), który przed wojną zbudował Dom Marynarza Szwedzkiego (Svenska Sjömanskyrkan) w Gdyni. Zarówno podczas pełnienia swojej funkcji w mieście od listopada 1945 r., jak i po wyjeździe do Szwecji, zabiegał o organizację transportów z darami do Polski. To z jego pomocą oraz przy współpracy pastora Ove Andrella dostarczano nie tylko żywność, ale najróżniejsze towary, które mogły być przydatne wycieńczonej wojną ludności.
Współpracując z organizacją „Polenhälpen Malmö-Lund”, komitet z Gőteborga w październiku 1946 r. sfinansował transport darów, który dotarł do Gdyni statkiem „Egon”. Było to ponad 6,5 tys. kg darów, w tym lekarstwa, żywność i 2,4 tys. kg pomocy szkolnych dla dzieci gdyńskich szkół [11]. Składały się na nie: 40 tysięcy zeszytów, 10 arkuszy papieru rysunkowego, 72 grosów ołówków, 66 pudełek kredek, 27 kartonów obsadek, 70 grosów stalówek, 20 bloków do pisania i in. [12].
Akcja pomocy Polsce została zakończona w 1947 roku. Wiązało się to z rosnącą wrogością, która w okresie zimnej wojny cechowała stosunki Polski z państwami zachodnimi. Dopiero pod koniec lat 50. XX wieku współpraca gospodarcza się ożywiła i nawiązano bliższe kontakty polityczne. Gdynianie pamiętali o pomocy, jaką niosły mieszkańcom miasta szwedzkie organizacje charytatywne. Uczczono ją, nadając w 1946 r. nazwę Bulwar Szwedzki promenadzie biegnącej od Skweru Kościuszki w kierunku Orłowa.
Literatura: Arnold Kłonczyński, Pomoc szwedzka dla powojennej Gdyni, “Rocznik Gdyński” nr 29, s. 39-42.
PRZYPISY
[1] Sveriges Internationella Hjälpverksamhet 1939-1950, Stockholm 1957, s. 15, 25.
[2] Jadwiga Wróblewska, Pomoc Szwecji dla Polaków po drugiej wojnie światowej, [w:] „Studia Scandinavica”, 1988, nr 11, s. 112.
[3] Dary Szwecji dla Polski, [w:] „Dziennik Bałtycki”, nr 183, 26 listopada 1945 r., s. 5.
[4] M. Mikulska, Pomoc szwedzka dla Polski, „Dziennik Bałtycki”, nr 199, 12 grudnia 1945 r., s. 3.
[5] 200 ton mleka, instrumenty chirurgiczne i narzędzia szpitalne przesyła Szwecja Polsce, [w:] „Dziennik Bałtycki”, nr 66, 8 marca 1946 r., s. 3.
[6] E. Kochanowska, Polenhjälpen Göteborg, [w:] „Dziennik Bałtycki”, nr 68, 11 marca 1947 r., s. 5.
[7] Dar Szwecji dla Polaków, „Dziennik Bałtycki”, nr 98, 1 września 1945 r., s. 3.
[8] E. Kochanowska, Polenhjälpen …, s. 5.
[9] Odzież ze Szwecji dla młodzieży i najbiedniejszej ludności Gdyni, „Dziennik Bałtycki”, 23 grudnia 1946 r., nr 354, s. 4.
[10] Szwedzki Kommitten för Polenhjälpen kompletnie wyposażył szpital dziecięcy w Gdyni, [w:] „Dziennik Bałtycki”, nr 156, 7 czerwca 1946 r., s. 5.
[11] Nowe dary Polenhjälpen, „Det Nya Polen”, 1946, nr 13-14, s. 21.
[12] Dzieci szwedzkie dzieciom gdyńskim, „Dziennik Bałtycki”, nr 318, 17 listopada 1946 r., s. 4.
