Dla wielu osób zainteresowanych historią Polskiej Marynarki Wojennej, czy też szerzej ujmując, zagadnieniami wojenno-morskimi, pewnym zaskoczeniem może być fakt istnienia pokaźnej biblioteki w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni1. Muzeum to, wzorem innych placówek muzealnych w kraju i na świecie, może bowiem pochwalić się posiadaniem podręcznej specjalistycznej iblioteki. Biblioteka ta organizacyjnie należy do Działu Historyczno-Naukowego2 Muzeum Marynarki Wojennej i jako biblioteka wewnętrzna, przeznaczona jest głównie dla pracowników muzeum. Z zasobów biblioteki w czytelni mogą korzystać również osoby spoza muzeum, które zajmują się działalnością naukową oraz popularyzacją historii Marynarki Wojennej. Czytelnikom, którzy nie są pracownikami Muzeum, zbiory udostępniane są jedynie prezencyjnie.
Głównym celem i zadaniem Biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej jest gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie oraz ochrona książek i czasopism. Początkowo niewielka biblioteka mieściła się w budynku Dowództwa Marynarki i działała w ramach Wydziału Historycznego Marynarki Wojennej. W r. 1963 jej księgozbiór liczył ponad 1200 pozycji3. W wyniku likwidacji Wydziału Historycznego w 1976 r., zbiory włączono do kolekcji książek zbieranych w Dziale Historycznym Muzeum Marynarki Wojennej, aby w r. 1992, wraz z dużą częścią zbiorów Muzeum, zająć pomieszczenia w siedzibie Zespołu Informatyki Marynarki Wojennej w Gdyni Redłowie. Od czerwca 2012 r. zbiory biblioteki znajdują się w nowym gmachu Muzeum przy ulicy Zawiszy Czarnego 1B, a biblioteka, po reorganizacji struktury całego muzeum, funkcjonuje w ramach Działu Historyczno-Naukowego. Pomieszczenia przeznaczone na bibliotekę składają się z magazynu głównego, zaopatrzonego w regały przesuwane, oraz czytelni/pracowni, w której zgromadzono najważniejszy zbiór podręczny (słowniki, leksykony, encyklopedie).
Księgozbiór stale się rozrasta, zwłaszcza od r. 1989. W r. 1970 liczył 2660 woluminów, w roku 1990 – 6041 woluminów, a na koniec r. 2012 już 15241 woluminów książek i czasopism4. Biblioteka służy jako pomoc w samokształceniu pracowników oraz jest podstawowym elementem i warsztatem dla prowadzonych w Muzeum prac naukowo-badawczych, wystawienniczych i oświatowych. Według „Encyklopedii wiedzy o książce”, Bibliotekę Muzeum Marynarki Wojennej można zaliczyć zarówno do bibliotek fachowych (związanych ściśle z zakładem pracy), jak również do bibliotek specjalnych (gromadzących zbiory ściśle związane z tematyką działalności instytucji w której się mieści, lub też służącą konkretnemu kręgowi odbiorców)5.
Profil księgozbioru kształtowany jest ściśle z tematyką, którą zajmuje się muzeum, dlatego można tu znaleźć przede wszystkim publikacje dotyczące historii Marynarki Wojennej. Obecnie gromadzone zasoby mają charakter bardziej uniwersalny, znajdziemy bowiem liczne pozycje biograficzne, encyklopedie, leksykony, czy też książki o tematyce regionalnej, dotyczące głównie Gdyni. Bogatą grupę zbiorów stanowi kolekcja atlasów, planów miast oraz przewodników turystyczno-krajoznawczych i unikalne wydawnictwa o charakterze albumowym, zawierające tematykę wojennomorską i morską, a także publikacje obcojęzyczne, przeważnie w języku angielskim, niemieckim i rosyjskim. Gromadzone są również encyklopedie, słowniki i leksykony oraz książki dotyczące historii powszechnej i historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem historii wojennomorskiej i z naciskiem na historię wojskową. Poważną część zbiorów stanowią czasopisma (miesięczniki, kwartalniki, roczniki). Pracownicy Działu Historyczno-Naukowego Muzeum MW na bieżąco uzupełniają zbiory o nowe pozycje. Należy jednak zaznaczyć, że wiele nowości pozyskano na drodze wymiany i darów. Wśród darczyńców występują zarówno osoby prywatne, autorzy publikacji, poszczególni wydawcy lub też różne instytucje, jak np. Centralne Muzeum Morskie z Gdańska, które w 2006 r. przekazało roczniki „Lloyd’s Register of Shipping”6 z lat 1938-1977.
Cenny materiał źródłowy do badań nad historią biblioteki i jej zbiorów stanowią zachowane na niektórych książkach znaki proweniencyjne. Na pewnej grupie książek widnieją pieczęcie informujące, iż pozycje te zostały wycofane z Biblioteki Instytutu Polskiego oraz Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie i przekazane jako dary dla biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej. Dotyczy to m.in. książek z Serii Czerwonej „Biblioteki Polskiej”, które wydawane były przez Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” z siedzibą w Londynie. Niektóre posiadają stempel świadczący, iż były własnością Biblioteki Sztabu Głównego Marynarki Wojennej, inne z kolei – stempel Biblioteki Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Na niektórych woluminach, które trafiły do biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej, zauważyć można podpisy ich poprzednich właścicieli, np. na 6. tomie ,,Rocznika Gdańskiego” z 1932 r. jest podpis wybitnego historyka Leona Koczego7. Warto w tym miejscu podkreślić, że część zbiorów – dotyczących głównie historii Gdańska, Pomorza i Niemieckiej Marynarki Wojennej wydanych przed drugą wojną światową i w trakcie jej trwania – pochodzi z ówczesnych niemieckich bibliotek okupowanej Gdyni, takich jak : Kreigsmarinearsenal Gotenhafen Werkbücherei (Biblioteki Zakładowej Arsenału Niemieckiej Marynarki w Gdyni), Stadtbücherei Gotenchafen (Miejskiej Biblioteki w Gdyni), Stadtverwaltung Gotenhafen (Biblioteki Magistratu Gdyni). Niektóre z posiadanych w zbiorach biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej książek pochodzą z Bücherei des Staatsarchivs In Stettin (Biblioteki Archiwum Miasta Szczecina) czy też Kreigsmarinewerft Kiel (Stoczni Niemieckiej Marynarki Wojennej w Kilonii). Biblioteka dysponuje całością wydawnictw „macierzystych” z „Biuletynem Historycznym” na czele, książkami wydanymi w ramach serii „Prace Muzeum Marynarki Wojennej”, licznymi folderami i informatorami8.
Chlubą biblioteki są rzadkie starodruki dwutomowe „Histoire Generale De La Marine”, wydane w Paryżu w 1744 r. oraz „Tractatus De Eo Quod Justum Circa Excursiones Maritimas” z 1728 r., którego autorem jest historyk i prawnik profesor Gdańskiego Gimnazjum Samuel Fryderyk Willenberg (1663-1748)9. Wśród osiemnastowiecznych starodruków znajdują się m.in. także takie tytuły, jak: „Le petit flambeau de la mer ou le veritable guide des pilotes cotiers ou il est clairement enseigné la moniáre de naviguer le long de toutes les Côtes de France d’Anglatarre d’lrlande…” autorstwa R. Bougarda z 1763 r., czy też dwutomowe „Leben und Thaten der Admirale und anderer berühmter Britannischer Seeleute” autorstwa Johna Campbella i Eobalda Toze z 1755 r., a także jeden z pierwszych podręczników do geografii „Introduction a la Geographie” autorstwa Georgesa-Louisa Le Rouge wydany w Paryżu w 1748 roku. Zawierają one pierwsze spisane w formie książkowej informacje o dawnej żegludze, odkryciach geograficznych, życiu i działalności sławnych żeglarzy i admirałów. Obecnie większość wymienionych tytułów dostępna jest we fragmentach w Google Books.
Ważne miejsce w bibliotece zajmują tzw. drukowane wydawnictwa źródłowe, dotyczące historii Polskiej Marynarki Wojennej. Na stanie biblioteki są unikalne trzytomowe „Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918-1946”, opracowywane i wydane przez Stanisława Mariusza Piaskowskiego10. Wydawnictwo to zawiera bardzo dużo danych kadrowych i choć rozproszonych stanowi po dziś dzień jedno, z podstawowych źródeł do badań nad Polską Marynarką Wojenną11. W zbiorach znajdziemy również wydawnictwa wydane z okazji 50-lecia powstania Marynarki Wojennej, wydane w Londynie przez dawny zespół historyczny Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii zbiór dokumentów pt. „Marynarka Wojenna. Dokumenty i opracowania”12. Dużą wartość badawczą ma również opracowane przez Komisję Historyczną Polskiego Sztabu Głównego i wydane w Londynie przez Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, wydawnictwo pod tytułem „Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej”, zwłaszcza tom pierwszy i drugi, w których wiele miejsca poświęcono Marynarce Wojennej i obronie polskiego Wybrzeża w 1939 roku13. Innym przykładem drukowanych wydawnictw źródłowych jest zbiór dokumentów wybrany i opracowany przez zespół redakcyjny Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni z okazji 80-lecia powstania Polskiej Marynarki Wojennej. Tom ten zawiera wybraną dokumentację z lat 1939-1947 oraz przedruki archiwalnych materiałów wytworzonych przez kierownictwo Marynarki Wojennej14. Pomocne nad badaniem kadry oficerskiej, są dostępne w bibliotece rejestry oficerów Wojska Polskiego opublikowane w rocznikach oficerskich z lat 192315, 192416, 192817, 193218. Kapitalny materiał poznawczy dla historii Marynarki Wojennej zawierają „Regulaminy służby na okrętach”, wydane przez Kierownictwo Marynarki Wojennej w r. 193219, Dowództwo Marynarki Wojennej w r. 194720, Ministerstwo Obrony Narodowej z lat 195921 i 199022. Prawdziwym białym krukiem jest najstarszy z przechowywanych w niej regulaminów i rozporządzeń tzw. „Regulamin służby obozowej dla wojsk francuskich w r. 1809”23. Przetłumaczony i wydany w Krakowie w 1810 r. na potrzeby wojska Księstwa Warszawskiego, opatrzony został wstępem ówczesnego ministra wojny księcia Józefa Poniatowskiego. Ponadto w zbiorach znajdziemy również inne wydawnictwa zawierające opublikowane materiały źródłowe związane z problematyką morską np. „Acta Poloniae Maritima”24, czy też opracowany „Najstarszy tekst prawa morskiego w Gdańsku”25. Zagadnienia II Rzeczypospolitej i problematyki Wolnego Miasta Gdańska reprezentują takie wydawnictwa jak np. „Zbiór dokumentów urzędowych dotyczących stosunku Wolnego Miasta Gdańska do Rzeczypospolitej”. Materiały te zebrane i wydane zostały przez Komisariat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku26. Najwięcej jednak źródeł opublikowanych drukiem dotyczy okresu II wojny światowej. Oprócz wyżej już wymienionych wydawnictw, wspomnieć należy również o wyborze źródeł wydanych przez Wojskowy Instytut Historyczny w ramach serii „Wojna Wyzwoleńcza Narodu Polskiego”, m. in. o tomie źródeł pod tytułem „Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł”27. Wszystkie wydawnictwa źródłowe ze zbiorów biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej będą w przyszłości przedmiotem osobnego opracowania.
Biblioteka może również pochwalić się sporą liczbą materiałów przedwojennych, zarówno książek, jak i czasopism. Wśród nich warto wyróżnić pierwszą syntezę dziejów polskiej marynarki wojennej Aleksandra Czołowskiego, „Marynarka w Polsce”28. Ta trudno dostępna publikacja jest dzisiaj prawdziwym unikatem i miała w czasie swego wydania w 1922 r. pionierskie znaczenie w polskiej historiografii29. Równie cenną pozycją jest zbiór kilkunastu przyczynków źródłowych, dotyczących dziejów floty polskiej z pierwszej połowy XVII w., głównie z lat 1627-1637 wydany przez Bolesława Śląskiego w 1920 roku30. Prawdziwym unikatem jest pierwsza synteza w polskiej historiografii poświęcona I wojnie światowej na Bałtyku, autorstwa kmdr ppor. dypl. w st. sp. Rafała Czeczotta31, zatytułowana „Wojna morska na Bałtyku 1914-1918”, wydana nakładem Ligi Morskiej i Kolonialnej w 1935 roku32. Z książek do roku 1918 poświęconych sprawom morskim należy wymienić dzieło Adama Szelągowskiego „Walka o Bałtyk”. Warto podkreślić, że książka ta doczekała się w okresie międzywojennym drugiego wydania33. W pracy tej omówiono kwestię bałtycką od XV w., koncentrując się na zagadnieniach XVI w. i dziś – mimo znacznego postępu badań – monografia ta nie straciła do końca na swej aktualności34. W tym miejscu należy również wspomnieć o dwóch pracach historyka i publicysty kpt. mar. inż. Witolda Huberta, który zajmował się tematyką wojennomorską35. Obie ukazały się nakładem Ligi Morskiej i Kolonialnej, pierwsza w 1935 r. zatytułowana „Historia wojen morskich”36, gdzie – jak trafnie stwierdził kmdr por. mgr Walter Pater- „autor przedstawił w niej znaczenie mórz jako wielkich arterii komunikacyjnych […], możliwości wynikających dla państwa z posiadania dostępu do morza […], udział marynarki wojennej w zapewnianiu bezpieczeństwa morskich linii komunikacyjnych […]”37. Druga książka, zatytułowana „Wojny bałtyckie”38, jest syntetycznym ujęciem całości zmagań morskich na Bałtyku. Obie te prace dziś już przestarzałe, lecz w kwestii faktograficznej nadal aktualne, wydane były w małym nakładzie i są dziś trudno dostępne. Nie sposób w opracowaniu niniejszym wymienić wszystkich najważniejszych pozycji, jakie znajdują się w bibliotece, dotyczących historii marynarki wojennej, wydanych do r. 1939. Wspomnieć jednak warto, iż znajdziemy prawie wszystkie opracowania dotyczące dziejów floty polskiej takich badaczy jak: Stanisław Bodniak, Kazimierz Lepszy czy też Władysław Czapliński.
W zbiorach znajdują się również wydawnictwa, które były polecane dla oficerów i podoficerów jako pomoc w pracy oświatowej i wychowawczej przed 1939 r. przez Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy39. Częstokroć były to podręczniki autorstwa wykładowców Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej i Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej. Tytuły, takie jak np. „Nauticae Res”40, „Artyleria morska”41 t. I, ale również literatura wspomnieniowa, historyczna, wojenno-morska i marynistyczna, wśród której na półkach biblioteki MMW znajdziemy m.in. dzieło „Zagadnienie dostępu Polski do morza”42, autorstwa wybitnego historyka Henryka Bagińskiego.
W księgozbiorze podręcznym znajdują się encyklopedie ogólne, takie jak: reprint 18-tomowej „Wielkiej encyklopedii powszechnej Gutenberga” w 18 tomach i 4 tomach uzupełniających, 13-tomowa encyklopedia PWN z lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku43, czy też nowsze edycje, takie jak: 6-tomowa encyklopedia PWN z lat dziewięćdziesiątych44, oraz 31-tomowa wielka encyklopedia PWN45. Z ważniejszych encyklopedii ogólnych obcojęzycznych wymienić należy „Der Grosse Brockhaus” w 14 tomach (12 tomów plus 2 tomy uzupełnień)46 oraz drugie wydanie monumentalnej, liczącej 51 tomów „Bolszaja Sowietskaja Encyklopedija”47. W księgozbiorze podręcznym znajdziemy również encyklopedie i słowniki specjalistyczne. Czytelnicy mogą korzystać z takich wydawnictw jak: 4-tomowa „Encyklopedia staropolska”48 oraz późniejszego przedruku fotooffsetowego wydanego w 2 tomach49, 3-tomowej „Małej encyklopedii wojskowa”, nowej 2-tomowej „Encyklopedii wojskowej”50, „Encyklopedii II wojny światowej”51, „Encyklopedii techniki wojskowej”52.
Dział słowników, oprócz licznych słowników językowych, zawiera specjalistyczne słowniki morskie, wśród których wyróżnić należy reprint XVIII-wiecznego czterotomowego ilustrowanego leksykonu J.H. Rödinga53. Inną grupę tworzą słowniki biograficzne z „Polskim słownikiem biograficznym” na czele oraz regionalnym „Słownikiem biograficznym Pomorza Nadwiślańskiego”. W zbiorze słowników znajduje się także – niestety niekompletny – „Dictionary of American Naval Fighting Ships”54 „Słownik okrętów amerykańskich”. Publikacja ta jest podstawowym źródłem wiedzy o każdym z okrętów wykorzystywanym kiedykolwiek przez Marynarkę Wojenną Stanów Zjednoczonych. Choć w tytule pojawia się słowo „słownik”, w rzeczywistości jest to specjalistyczna encyklopedia, w której wraz z opisami głównych okrętów amerykańskich umieszczono dodatki o mniejszych jednostkach pływających, historii okrętów Marynarki Wojennej Skonfederowanych Stanów Ameryki oraz wiele różnych artykułów o okrętach. Słownik ten jest publikowany przez Naval Historical Center (Centrum Historyczne Marynarki Wojennej) i udostępniany w postaci książkowej oraz w postaci witryny internetowej55. Wydawnictwo to zostało początkowo opublikowane w siedmiu tomach z okrętami wyszczególnionymi według nazw w porządku alfabetycznym, począwszy od 1959 (A-B) do 1981 (T-Z). W 1991 r. wydano poprawioną wersję tomu pierwszego, który zawierał jedynie opisy okrętów o nazwach zaczynających się na literę A. Odkąd nakład pierwszego tomu z 1959 r. został wyczerpany, informacje na temat okrętów o nazwach zaczynających się na literę B stały się trudno dostępne.
Należy też wspomnieć o niezwykle pomocnych w prowadzeniu wszelakich badań historycznych bibliografiach. Zbiór tego typu publikacji w bibliotece Muzeum Marynarki Wojennej obejmuje przede wszystkim „Polską Bibliografię Wojskową”, „Komunikaty Bibliograficzne” wydawane przez Centralną Bibliotekę Wojskową, „Bibliografię Historii Polski” wydawaną przez Instytut Historii PAN. Z większych bibliografii dotyczących tematyki morskiej najbardziej pomocne są: czterotomowa „Polska Bibliografia Morska”56, wydana przy współpracy ówczesnej Wyższej Szkoły Morskiej i Biblioteki Gdańskiej PAN oraz „Bibliografia polskiego piśmiennictwa morskiego 1801-1900”57, jak również „Bibliografia polskiego piśmiennictwa morskiego 1945-1975”58.
Na półkach biblioteki znajdziemy także ponad 40 tytułów książek wydanych przez Oficynę Wydawniczą Finna w ramach „Serii z Kotwiczką”, w tym wszystkie pozycje dotyczące Polskiej Marynarki Wojennej59. Biblioteka posiada też wydane przez Pracownię Historii Akademii Morskiej w Gdyni książki w ramach serii „Księgi Floty Ojczystej”. Na półkach znajdziemy m.in. bardzo pomocne do badań nad biografistyką Marynarki Wojennej „Kadry Morskie Rzeczypospolitej” redagowane przez Jana Kazimierza Sawickiego, które liczą już obecnie sześć tomów60. Wyróżniają się również wydane do tej pory cztery tomy „Księgi Statków Polskich”, opracowywane przez Jerzego Micińskiego, a po jego śmierci kontynuowane przez Marka Twardowskiego i Bohdana Hurasa.
Oprócz prac o charakterze naukowym i popularnonaukowym w zbiorach biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej znajdziemy literaturę pamiętnikarsko-wspomnieniową poświęconą Polskiej Marynarce Wojennej. Liczba tego typu opracowań w zbiorach biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej liczy blisko 100 pozycji. Wspomnienia te ukazywały się zarówno na emigracji, jak i w kraju, a – jak słusznie stwierdził prof. Zbigniew Machaliński – „[…] rola wspomnianych opracowań w poznaniu dziejów Polskiej Marynarki Wojennej nie podlega dyskusji. Świadczy o tym najbardziej obiektywna forma sprawdzenia przydatności badawczej tego typu opracowań, jaką jest liczba cytowań. W pracach typu analitycznego [oraz] w monografiach syntetycznych […]”61.
Nie ma potrzeby ani miejsca w niniejszym opracowaniu wymieniać wszystkich pozycji, jakie znajdują się na półkach biblioteki, takich autorów jak: Jerzy Pertek62, Jan Piwowoński, Edmund Kosiarz, Zbigniew Flisowski, Edmund Koczorowski czy też Andrzej Perepeczko, którzy byli i są najważniejszymi marynistami polskiej historiografii. Nie sposób wyszczególnić wszystkich opracowań na temat Polskiej Marynarki Wojennej, jakie znajdują się w Bibliotece Muzeum Marynarki Wojennej, tak zasłużonych historyków jak Czesław Ciesielski, Jerzy Przybylski, Józef Wiesław Dyskant, Rafał Witkowski, Zbigniew Machaliński, Andrzej Rzepniewski, Mirosław Kułakowski, Wacław Tym, Włodzimierz Steyer oraz Stanisław Ordon, nie umniejszając bardzo poważnego wkładu badawczego wielu innych uczonych.
Ponadto w bibliotece znajdziemy liczne publikacje dotyczące nie tylko Polskiej Marynarki Wojennej, ale – szerzej ujmując – zagadnień morskich czy też historii wojen, wojska i wojskowości polskiej oraz powszechnej. Autorami tych prac są często badacze, którzy dziś należą już do klasyków polskiej historiografii wojskowej, jak: Tadeusz Korzon, Ludwik Kubala, Wacław Tokarz, Marian Kukiel, Otton Laskowski, czy też wspominany już Henryk Bagiński63.
W opracowaniu niniejszym nie sposób pominąć publikacji na swój sposób wyjątkowej, opracowanej przez kmdr. por. Władysława Kosianowskiego, zwanej potocznie od miejsca wydania „albumem rzymskim”64. Publikacja ta ukazała się dwa lata po zakończeniu wojny nakładem Samopomocy Marynarki Wojennej w Londynie, a wydana została przez Instytut Literacki w Rzymie. O wyjątkowym znaczeniu tego wydawnictwa – zwłaszcza w tamtym okresie – świadczyć może m. in. cytat z recenzji Jerzego Pertka „[…] album daje wszechstronny obraz działalności Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1939-1945. Żadne z ważniejszych wydarzeń w historii bojowej naszej floty nie zostało pominięte i żaden z wchodzących w jej skład okrętów nie został opuszczony… poznajemy ich dowódców, oficerów, załogi. Osobno zobrazowane zostały oddziały i instytucje Marynarki Wojennej na lądzie… znajdujemy ilustracje z życia i pracy w Marynarce Wojennej dotyczące jej kontaktów z sojusznikami i innych spraw… aneks zawierający listę odznaczonych… w sumie 1250 nazwisk”65.
Spora część książek zgromadzonych w bibliotece Muzeum Marynarki Wojennej pogrupowana jest w ramach serii wydawniczych, z których niektóre z nich są dziś trudno dostępnymi pozycjami wydawniczymi,: takimi jak : „Biblioteka pamięci pokoleń”, „Typy broni i uzbrojenia”66, „Miniatury morskie”67, „Historyczne bitwy”68, „Bitwy polskie” 69, „Encyklopedia okrętów wojennych”70 wydawnictwa Aj-Press, „Ilustrowana encyklopedia techniki wojskowej” wydawnictwa Lampart, „Zeszyty Helskie” wydawane przez Muzeum Obrony Wybrzeża – Hel, czy też wspomniane już „Księgi Floty Ojczystej”. Morski charakter zbiorów biblioteki podkreślają również liczne książki wydane przez nieistniejące już Wydawnictwo Morskie, m. in. w ramach serii „Historia Morska”71.
Z księgozbioru dotyczącego spraw regionalnych tzw. „gdynian”, oprócz tak sztandarowych pozycji jak licząca dwa tomy „Encyklopedii Gdyni” pod red. Małgorzaty Sokołowskiej, czy też album „Miasto z morza i marzeń” Sławomira Kitowskiego, wymienić należy również niemieckojęzyczny przedwojenny informator portowy „Der Hafen von Gdynia”72. Z punktu widzenia powiązań Gdyni z Marynarką Wojenną dużą wartość poznawczą mają materiały z sympozjum naukowego, które odbyło się 26 czerwca 1996 roku. Referaty z tej konferencji opublikowane zostały pod red. Jerzego Przybylskiego i Bogdana Zalewskiego jako materiały pokonferencyjne w tomie pod tytułem „Marynarka Wojenna w dziejach Gdyni”73. Zamieszczone tam artykuły ukazują powiązania Marynarki Wojennej z Gdynią od momentu powstania miasta równocześnie z powstaniem i rozwojem marynarki na wielu różnych płaszczyznach.
Spośród wydawnictw zagranicznych należy wspomnieć o pomnikowej serii „Conway’s History of the Ship”. Na półkach biblioteki znajdziemy jedynie dwa tomy
poświęcone okrętom w latach 1860-1905 oraz 1906-1921. Znacznie lepiej przedstawia się sytuacja, jeśli chodzi o wydawane od ponad stu lat roczniki „Jane’s Fighting Ships”74. Ten najstarszy na świecie i nadal wydawany rocznik flot jest dostępny w czytelni Biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej z lat 1943-1980. Oprócz roczników „Jane’s Fighting Ships” w posiadaniu biblioteki są również inne wydawnictwa Jane’a, takie jak: „Jane’s Underwater Warfare Systems” poświęcone m.in. torpedom, minom, sonarom, peryskopom, „Jane’s Naval Weapon Systems” dotyczący systemów uzbrojenia okrętów oraz współcześnie przeredagowane reprinty „Fighting Ships of Word War I” i „Fighting Ships of Word War II”. Z innych almanachów okrętów w zbiorach biblioteki znajdziemy „Kieszonkowy album niemieckiej floty” wydawany od 1900 r. przez Bruno Weyersa, a po jego śmierci przez Aleksandra Breda. Od 1953 r. roczniki zmieniły nazwę na „Weyers – almanach okrętów wojennych”75. Pośród innych roczników flot, jakie znajdziemy w bibliotece MMW, wymienić należy również wydawane jeszcze przed pierwszą wojną takie wydawnictwa jak „Nauticus”76 oraz „Jahrbuch der deutschen Krigsmarine”77.
Wśród księgozbioru obcojęzycznego wyróżnia się dzieło amerykańskiego historyka Samuela Eliota Morisona (ur. 9 lipca 1887r. w Bostonie, zm. 15 maja 1976 r.), autora monumentalnej, 15-tomowej „History of United States Naval Operations in World War II”78. Morison odznaczony Medalem Wolności, dwukrotny laureat Nagrody Pulitzera, profesor Harvard University, kontradmirał United States Naval Reserve. Pełnił obowiązki wykładowcy na Uniwersytecie Harvarda, jednocześnie kontynuując pracę nad historią US Navy. Zaowocowała ona piętnastoma tomami „History of United States Naval Operations in World War II”, wydawanymi w latach 1946-1962 przez Little, Brown & Co. z Bostonu. Brytyjski punkt widzenia II wojny światowej na morzu, dobrze oddaje dzieło „The war at sea 1939-1945” autorstwa kapitana Stephana Wentwortha Roskilla emerytowanego oficera Royal Navy79. Wartość tej pracy polega m.in. na tym, że autor skonfrontował oficjalne źródła brytyjskie z archiwaliami niemieckimi. W kolekcji prac obcojęzycznych znajdziemy również dzieło „The Influence of Sea Power upon History 1660-1783”80 (Wpływ potęgi morskiej na historię 1660-1783) największego teoretyka wojny morskiej kontradmirała Alfreda Thayera Mahana.Koncepcje Mahana miały decydujący wpływ na strategię morską Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej przełomu XIX i XX wieku. Praca ta przedstawia rozwój floty z uwzględnieniem ówczesnych potęg – Wielkiej Brytanii i Francji, co było podstawą na temat działalności i późniejszego rozwoju floty Stanów Zjednoczonych. Ważne miejsce wśród książek obcojęzycznych, dotyczących Polskiej Marynarki Wojennej, mają dwie dziś trudno dostępne prace historyka polskiego pochodzenia Michaela Alfreda Peszke „The Polish Navy In the Second Word War”81 oraz „Poland’s Navy 1918-1945”82. Autor ten specjalizuje się w badaniu tematyki dotyczącej udziału polskich sił zbrojnych w okresie II wojny światowej. Pierwsza z wymienionych książek powstała na zamówienie Stowarzyszenia Marynarki Wojennej w Londynie. Została przetłumaczona przez Andrzeja Jabłońskiego oraz Mieczysława Serafina i dołączona jako dodatek do „Przeglądu Morskiego” w 1995 roku83. Druga stanowi jej rozszerzoną i uzupełnioną wersję, opartą m.in. na źródłach Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie84.
Zbiór wydawnictw ciągłych Biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej stanowi różnorodny i cenny materiał badawczy dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polski na morzu, a w szczególności historią Polskiej Marynarki Wojennej. Spośród nich wymienić należy przede wszystkim takie tytuły jak: „Przegląd Morski”, w tym numery przedwojenne z lat 1928-1939, „Morze” wraz kompletem numerów przedwojennych z lat 1924-1939, „Na straży wybrzeża”, „Bandera”, „Nautologia”, „Rocznik Gdyński”, „Rocznik Gdański”, „Rocznik Ośrodka Nauk Społecznych i Wojskowych Marynarki Wojennej”, „Wojskowy Przegląd Historyczny”85, „Zapiski Historyczne”, „Przegląd Historyczny”, „Kwartalnik Historyczny”, „Dzieje Najnowsze”, „Przegląd Zachodni”, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego”, „Muzealnictwo”, „Muzealnictwo Wojskowe”, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”. Wśród wydawnictw periodycznych, które są w posiadaniu biblioteki warto wspomnieć o pismach wydawanych w Londynie przez Stowarzyszenie Kombatantów
Marynarki Wojennej. Jednym z nich były wydawane od 1949 do 2005 r. „Nasze Sygnały”, których biblioteka może pochwalić się kompletem w swych zbiorach86. Drugi tytuł to „Okólnik” – pismo Związku Polskich Oficerów Marynarki Handlowej w Londynie z Sekcją Marynarzy. Równie ciekawe i dość unikalne dziś pismo, którego kilkanaście numerów jest w zbiorach biblioteki Muzeum Marynarki Wojennej, to „Polska na Morzach”. W założeniach czasopismo miało kontynuować – na emigracji – tradycje wydawanego przed wojną pisma „Morze”. „Polska na Morzach” wydawana była w Londynie od listopada 1941 do lipca 1946 r. jako miesięcznik i dwumiesięcznik. Pismo to, z początku wydawane tylko po polsku, miało ukazywać aliantom kwestie polskiego udziału w wojnie, z naciskiem na sprawy morskie. Od r. 1943 dodano równorzędny angielski tytuł „Poland on the Seas”, a publikowane teksty tłumaczone były równolegle na angielski87. Z wydawnictw ciągłych wymienić należy również pierwsze wydawane po r.1918 polskie pismo ogólnowojskowe „Bellona”. W zbiorach biblioteki znajdują się, niestety, tylko roczniki z lat 1920, 1926, 1927, 1942, 1943, 1946, 1947, a ich wartość i znaczenie dla polskiej histo riografii wojskowej jest nie do przecenienia88. Z tytułów obcojęzycznych przechowywanych przez bibliotekę wyróżnić należy takie pisma jak: „Marine Rundschau”, „Navy International”, „La Revue Maritine”, „Armees”, „Proceedings”, „International Defense Review”, „Sea Breezes”, „Wehr-Wissenschaftliche Rundschau”, „Marine Wesen”, „Gangut”, czy jedno z najstarszych czasopism morskich „Morskoj Sbornik”, którego numery z lat 50., 60., 70. i 80. ubiegłego wieku biblioteka Muzeum Marynarki Wojennej posiada w swych zbiorach89.
W Bibliotece Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni znajdują się też liczne atlasy historyczne i geograficzne, mapy arkuszowe, plany oraz przewodniki. Z zasobów kartograficznych warto wymienić imponujący swymi rozmiarami 2-tomowy „Morskoj atlas”90 czy „Fizyczno-geograficzny atlas morza”91. Prawdziwą perłą wśród zbiorów kartograficznych jest faksymilowe wydanie słynnego “Atlas maior sive Cosmographiae Blaviana, que solum, salum, coelum accuratissime describuntur” Joana Blaeu’a. Atlas ten opublikowano po raz pierwszy w 1662 r., w nakładzie nie przekraczającym 300 egzemplarzy. Ofiarowywany był często ówczesnym królom i cesarzom. Zawierał on 600 map obrazujących ówczesny świat. Nowe wydanie z r. 1992 zawiera wybór 100 najważniejszych map reprodukowanych z oryginału przechowywanego w Gabinecie Map Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie92.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że pewna liczba materiałów bibliotecznych – w tym wiele czasopism znajdujących się w bibliotece muzeum – jest w trakcie prac inwentaryzacyjno-porządkowych i nie została włączona do zbiorów biblioteki muzeum. Są to zazwyczaj publikacje, które zostały przekazane jako dary od osób prywatnych, dublety książek i czasopism, druki ulotne, foldery reklamowe i informacyjne. Gromadzenie zasobów, jak już wspomniano, opiera się na zakupie i darach. Liczba egzemplarzy kupowanych książek jest zróżnicowana. Zazwyczaj jest to jeden egzemplarz, wyjątek stanowią wydawnictwa o szczególnej wartości i przydatności dla potrzeb muzeum, które gromadzi się w trzech egzemplarzach.
Biblioteka, będąc warsztatem pracy naukowej głównie dla pracowników muzeum, prowadzi również własne badania. Skupiają się one nie tylko na dokumentacji zbiorów, lecz również na pracach bibliograficznych z zakresu historii Marynarki Wojennej. Z ostatnich przedsięwzięć bibliograficznych należy wymienić opracowanie „Bibliografii publikacji pracowników Muzeum Marynarki Wojennej za lata 1953-2012”93, którą zapewne trzeba będzie za jakiś czas powtórzyć wraz z uzupełnieniami z lat wcześniejszych. Opracowano również „Bibliografię zawartości Rocznika Ośrodka Nauk Społecznych i Wojskowych Marynarki Wojennej numerów 1-5 z lat 1962-1970”94. Mocno zaawansowane są prace nad opracowaniem bibliografii publikacji jednego z najbardziej zasłużonych historyków Marynarki Wojennej kmdr. por. Edmunda Kosiarza, którego 20. rocznica śmierci przypadnie w 2014 roku. W tym miejscu należy również wspomnieć o prowadzonych badaniach nad stanem historiografii Marynarki Wojennej po 1945 r. na łamach polskiego czasopiśmiennictwa naukowego. Ich wyniki mają dać odpowiedź, w jakim miejscu i na jakim etapie znajduje się stan badań nad dziejami Marynarki Wojennej w okresie I Rzeczypospolitej, w latach Drugiej Rzeczypospolitej, w okresie drugiej wojny światowej oraz w okresie Polski Ludowej do r. 1989. Prowadzona od lipca 2012 r. statystyka odwiedzin czytelników w pracowni, zarówno pracowników muzeum, jak i osób spoza muzeum, wykazuje miesięcznie około 60 osób. Wykorzystanie zbiorów od lipca 2012 r. utrzymuje się na poziomie 30% zasobów, co jak na podręczną bibliotekę muzealną uznać należy za bardzo wysokie.
Przedstawioną powyżej analizę wybranych zbiorów przechowywanych przez bibliotekę przybliża jedyny, niestety, istniejący obecnie katalog autorski. Od r. 2012 rozpoczęto tworzenie nowego katalogu przedmiotowego, który da możliwość na pełniejsze wykorzystanie zgromadzonych książek. Katalog ten opracowywany jest przy wykorzystaniu słownika języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej oraz słownika języka haseł przedmiotowych piśmiennictwa wojskowego, opracowanego przez Bibliotekę Główną Akademii Obrony Narodowej i Centralną Bibliotekę Wojskową w Warszawie. Równocześnie przystąpiono do tworzenia elektronicznego katalogu, opierając się na systemie obsługi biblioteki Libra. Umożliwi on w przyszłości każdemu zainteresowanemu na wstępne zapoznanie się ze zbiorami oraz odszukanie interesujących materiałów przez Internet. W celu lepszej identyfikacji samej biblioteki, w katalogach centralnych Biblioteki Narodowej nadany został jej numer siglum GDY 021.
Przypisy
1 Nie wspomina o niej – jak również zresztą o bibliotece Muzeum Miasta Gdyni w swym artykule W. Flisikowski, Stan rozwoju bibliotecznej bazy naukowo-edukacyjnej w Gdyni, „Zeszyty Gdyńskie”, 2007 nr 2, s. 263-271, gdzie wymienia jedynie biblioteki gdyńskich szkół wyższych w tym poszczególnych wydziałów Uniwersytetu Gdańskiego, znajdujących się na terenie Gdyni, Instytutów : Rybackiego, Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz Miejską Bibliotekę Publiczną.
2 Szerzej na temat tego działu zob. S. Kudela, Dział Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej, „Biuletyn Historyczny”, 2004 nr 19, s. 30-36.
3 Informacja o księgozbiorze Wydziału Historycznego Marynarki Wojennej, „Biuletyn Historyczny”, 1963, s. 301-314.
4 Księgi Inwentarzowe Księgozbioru (zakupów) o numerach RTD/54 s. 193, RTD/52 s. 141, RTD/58 s. 91; Księgi Inwentarzowe Księgozbioru (darów) o numerach RTD/57 s. 299, RTD/51, s. 36.
5 Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer [i in.], Warszawa 1971, s. 215-217, 261-264., pod hasłami „biblioteka fachowa” i „biblioteka specjalna”.
6 Lloyd’s Register of Shipping (LR) (pol. Rejestr Lloyda) – brytyjskie towarzystwo klasyfikacyjne z siedzibą w Londynie; najstarsze i jedno z trzech największych w świecie. Początki jego działalności sięgają końca XVII w. i uznaje się za nie publikowanie od 1696 r. przez Edwarda Lloyda biuletynu “Lloyd’s List”. Jednak dopiero od 1760 r. rozpoczęła działalność grupa szesnastu inspektorów, których zadaniem było dokonywanie przeglądów statków, ocena ich stanu technicznego i prowadzenie rejestru jednostek. Ponieważ wśród właścicieli statków w wielu brytyjskich portach działalność londyńskiego biura budziła kontrowersje i podejrzenia o faworyzowanie statków budowanych w stoczniach z okolic Londynu, powoływali oni podobne organizacje w swoich miastach. Z biegiem czasu te małe towarzystwa klasyfikacyjne łączyły się, a w r. 1834 doszło do połączenia dwóch największych towarzystw, co dało początek organizacji w obecnej postaci.
7 Leon Koczy (ur. 25 marca 1900 w Strumieniu, zm. 1 września 1981 w Glasgow) – polski historyk, mediewista, archiwista, działacz polonijny. Ukończył historię na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie pracował jako docent. Jego mistrzem był Kazimierz Tymieniecki. W 1939r. uczestniczył w kampanii wrześniowej, później jako kapitan Armii Polskiej przeszedł przez Bliski Wschód, Palestynę i Egipt. Po zakończeniu II wojny światowej osiadł w Szkocji. Był jednym z założycieli Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie i kierownikiem jednego z jego oddziałów. Był jednym z głównych autorów (obok Marian Kukiela) „Tek Historycznych”. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.
8 Szczegółowe omówienie tych wydawnictw przedstawił A. Kotecki, Publikacje Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, „Jantarowe Szlaki”, 2009 nr 1, s. 9-13 ; zob. też idem, Wydawnictwa Muzeum Marynarki Wojennej, „Przegląd Morski”, 2003 nr 3, s. 76-87.
9 Z. Nowak, Oświecenie w Gdańsku, [w:] Historia Gdańska, t. 3, cz. 1 1655-1793, pod red. E. Cieślaka, Gdańsk 1993, s. 683.
10 S. M. Piaskowski, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918+1946, Tom 1 [1918-31 XII 1937], Albany, 1983 ; Tom 2 [Organizacja, dokumenty i wydarzenia 1938-1941], 1987 ; Tom 3 [Organizacja, dokumenty i wydarzenia 1942-1946/47], 1990.
11 Tom 1 wydany został w nakładzie 300 egzemplarzy, T. 2 w nakładzie 200 egzemplarzy, a T. 3 w nakładzie 150 egzemplarzy. Szerzej na ten temat zob. W. Pater, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918-1946, „Przegląd Morski”, 1991 nr 4, s. 65-70.
12 W. Krzyżanowski, A. Piechowiak, B. Wroński, Marynarka Wojenna. Dokumenty i opracowania, Londyn 1968.
13 Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, t.1, Kampania wrześniowa 1939, cz. 5 Marynarka wojenna i obrona polskiego wybrzeża, Londyn 1962 ; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 2, Kampanie na obczyźnie, cz. 1, wrzesień 1939-czerwiec 1941, Londyn 1959; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 2, Kampanie na obczyźnie, cz. 2, Londyn 1975.
14 Polska Marynarka Wojenna 1939-1947. Wybór dokumentów, Tom 1, Wybór i opracowanie Z. Wojciechowski, Gdynia 1999.
15 Rocznik oficerski 1923, Warszawa : Ministerstwo Spraw Wojskowych. Sztab Generalny-Oddział V 1923.
16 Rocznik Oficerski 1924, Warszawa : Ministerstwo Spraw Wojskowych. Sztab Generalny-Oddział V 1924.
17 Rocznik Oficerski 1928, Warszawa : Ministerstwo Spraw Wojskowych 1928.
18 Rocznik Oficerski 1932, Warszawa 1932 : Ministerstwo Spraw Wojskowych 1932.
19 Regulamin służby na okrętach Rzeczypospolitej Polskiej (R.S.O.), Warszawa 1932.
20 Regulamin służby na okrętach Rzeczypospolitej Polskiej (R.S.O.), Gdynia 1947.
21 Regulamin służby na okrętach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (R.S.O.), [b.m.w.] 1959.
22 Regulamin służby na okrętach Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej (R.S.O.), Gdynia 1990.
23 Regulamin dla służby obozowej dla wojsk francuskich w r. 1809. Wydany dla użytku wojsk Księstwa Warszawskiego, Kraków 1810.
24 Acta Poloniae Maritima, t. 7: 1632-1648, cz 1 i 2, oprac. W. Czapliński, Gdańsk 1951, 1959.
25 Najstarszy tekst prawa morskiego w Gdańsku, oprac. i na język polski przełożył B. Janik, wstęp: S. Matysik, Gdańsk 1961.
26 Zbiór dokumentów urzędowych dotyczących stosunku Wolnego Miasta Gdańska do Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku, część IV 1927-1928, Gdańsk 1929.
27 Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, zebrali i oprac. M. Cieślewicz, T. Jurga, W. Ryżewski, A. Rzepniewski, P. Stawecki, Warszawa 1969.
28 A. Czołowski, Marynarka w Polsce. Szkic historyczny, Lwów-Warszawa-Kraków 1922.
29 Szerzej na ten temat zob. Benon Miśkiewicz, Pierwsza synteza dziejów polskiej marynarki wojennej [w:] Siły zbrojne- polityka pod red. P. Kurlendy, J. Romanowicza, A. Rossy, B. Zalewskiego, Toruń 2009, s. 195-202. ; Idem, Syntetyczne ujęcia dziejów Polskiej Marynarki Wojennej, „Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej”, 2004, T. VIII, s. 17 i n.
30 B. Śląski, Z dziejów marynarki polskiej, Poznań 1920.
31 Autor m.in. takich książek dotyczących Marynarki Wojennej jak : Obrona wybrzeża, Warszawa 1931 czy też Informator morski i kolonialny, Warszawa 1935. Zginął w Powstaniu Warszawskim lub obozie Neuengamme w styczniu 1945 roku zob. Henryk Pietraszkiewicz, O autorach „Przeglądu Morskiego” z lat 1928-1939, „Przegląd Morski”, 2008 nr 12, s. 23 i n.
32 R. Czeczott, Wojna morska na Bałtyku 1914-1918, Warszawa 1935.
33 A. Szelągowski, Walka o Bałtyk (1544-1621), Lwów 1904, wyd. 2 Lwów-Poznań 1921.
34 Szerzej na temat twórczości naukowej Adama Szelągowskiego zob. W. Czapliński, H. Wereszycki, Dorobek naukowy Adama Szelągowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, 1962 nr 3, s. 615-634.
35 Więcej na temat tej postaci zob. W. Pater, Kapitan marynarki inżynier Witold Hubert, „Przegląd Morski”, 1989 nr 12, s. 59-64.
36 W. Hubert, Historia wojen morskich, Warszawa 1935.
37 W. Pater, Kapitan marynarki…, s. 62.
38 W. Hubert, Wojny bałtyckie, [Warszawa 1938].
39 Szerzej na ten temat zob. J. K. Sługocki, Biblioteki Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1918-1939, Gdynia 2006, s. 30 i n. 40 Nauticae Res. Krótki zarys morskiej polityki Komandora Eugenjo Bollati Di Saint Pierre, przeł. A. Mohuczy, Toruń 1922.
41 Artyleria morska, t. 1, oprac. H. Laskowski, Warszawa 1927.
42 H. Bagiński, Zagadnienie dostępu Polski do morza, Warszawa 1927. Praca ta wydana została jeszcze dwukrotnie. W 1942 roku w Anglii, a 1959 w Polsce.
43 Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 1-12, 13 – suplement, Warszawa 1962-1970.
44 Nowa encyclopedia powszechna PWN, t. 1-6, Warszawa 1995-1996.
45 Wielka encyclopedia PWN, t. 1-31, Warszawa 2001-2005.
46 Der Grosse Brockhaus, t. 1-21, Leipzig 1928-1935.
47 Bolszaja Sowietskaja Encyklopedia, t. 1-51, Moskwa 1949-1958.
48 Z. Gloger, Encyklopedia staropolska. Ilustrowana, t. 1-4, Warszawa 1900-1903.
49 Z. Gloger, Encyklopedia staropolska. Ilustrowana, t. 1-2, Warszawa 1958.
50 Encyklopedia wojskowa, t. 1, A-M, Warszawa 2007, t. 2, N-Ż, Warszawa 2007.
51 Encyklopedia II wojny światowej, red. K. Sobczak, Warszawa 1975.
52 Encyklopedia techniki wojskowej, Warszawa 1978.
53 J. H. Röding, Allgemeines Wörterbuch der Marine, T. 1-4, Amsterdam [b.d.w.]
54 Dictionary of American Naval Fighting Ships, Vol. III, Washington 1968, Vol. V, Washington 1970, Vol. VI, Washington 1976, Vol. VII, Washington 1981.
55 Haze Gray & Underway – Naval History and Photography, www.hazegray.org, (dostęp z 02.04.2013)
56 Polska Bibliografia Morska 1919-1991, T. 1, Żegluga, pod red. M. Babnis, J. K. Sawickiego, Gdynia 1992 ; Polska Bibliografia Morska 1919-1991, T. 2, Oceanologia, rybołówstwo, pod red. M. Babnis, J.K. Sawickiego, Gdynia 1993 ; Polska Bibliografia Morska 1919-1991, T. 3, Porty, okrętownictwo, pod red. M. Babnis, J.K. Sawickiego, Gdynia 1994 ; Polska Bibliografia Morska 1919-1991, T. 4, Polityka morska, pod red. M. Babnis, J.K. Sawickiego, Gdynia 1995.
57 Bibliografia polskiego piśmiennictwa morskiego 1801-1900, Druki zwarte, oprac. A. Świderska, Wrocław 1986.
58 Bibliografia polskiego piśmiennictwa morskiego 1945-1975, Druki zwarte, oprac. M. Babnis, Gdańsk [b.r.w.].
59 Szerzej na ten temat zob. J. Tymiński, Seria z Kotwiczką Oficyny Wydawniczej Finna jako przykład popularyzacji wiedzy o Polskiej Marynarce Wojennej, „Biuletyn Historyczny”, 2013 nr 28, (w druku).
60 Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. I, Polska Marynarka Handlowa. Absolwenci szkół morskich 1922-1992, pod red. J.K. Sawickiego, Gdynia 1994, wyd. 2 2000 ; Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. II, Polska Marynarka Wojenna, cz. I, Korpus oficerów 1918-1947, pod red. J.K. Sawickiego, Gdynia 1996 ; Kadry morskie Rzeczypospolitej , t. III, Polska Marynarka Handlowa. Noty biograficzne kadry, słuchaczy i absolwentów szkół morskich Tczewa, Gdyni i Szczecina, pod. Red. J.K. Sawickiego, Gdynia 2002 ; Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. IV, Polska Marynarka Handlowa. Absolwenci uczelni morskich Gdyni i Szczecina 2000-2005, pod red. J.K. Sawickiego, Gdynia 2007 ; Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. V, Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918-1947), Podrez. J.K. Sawickiego, Gdynia 2011 ; Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. VI, Polska Marynarka Handlowa. Kadry, absolwenci i słuchacze Akademii Morskiej w Szczecinie. Studia i dokumentacja, pod red. J.K. Sawickiego, Gdynia 2012.
61 Z. Machaliński, Rola badań biograficznych nad poznaniem historii Polskiej Marynarki Wojennej, „Biuletyn Historyczny”, 2005 nr 20 s. 15.
62 W zbiorach biblioteki wiele książek z osobistymi dedykacjami autora. Szczegółowy wykaz publikacji Jerzego Pertka znajduje się w opracowaniu Jerzy Pertek. Poradnik bibliograficzny, oprac. R. Schräder, Poznań 1986. Opracowanie to jest jednak nie kompletne. 63 Więcej na temat tych badaczy i ich twórczości zob. B. Miśkiewicz, Polska historiografia wojskowa, Toruń 2003, s. 150-239.
64 Polska Marynarka Wojenna od pierwszej do ostatniej salwy w drugiej wojnie światowej. Album pamiątkowy, oprac. W. Kosianowski, Rzym 1947.
65 J. Pertek, Na marginesie „Księgi chwały polskiego marynarza”, „Nasze Sygnały”, R. 12/13: 1957/1958 nr 90/91, s. 1.
66 Serię tę tworzą nieduże kolorowe broszury prezentujące poszczególne typy broni lub uzbrojenia z XX i XXI wieku. Poszczególne zeszyty zawierają dokładny opis historii powstania i użytkowania danego typu sprzętu, jak również opis techniczny. Do chwili obecnej ukazało się ponad 220 zeszytów tej serii. Początkowo wydawana była przez Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej – od 1970 r., w późniejszych latach Dom Wydawniczy Bellona.
67 Seria ta poruszała szeroko pojętą tematykę morską i ukazywała się w latach 1958-1978 nakładem Wydawnictwa Morskiego w postaci kilkudziesięciostronicowych broszur. Autorem ilustrującym okładki tej serii był znany marynistyczny malarz Adam Werka. W obrębie serii wyróżniono kilka podserii, takich jak : Dziwy morza, Epizody wojen morskich, Epizody z dziejów żeglugi, Polskie okręty wojenne w latach 1920-1945, Pod korsarską banderą, Polskie tradycje morskie, SJ-2000, SOS, która wydawana była w zeszytowym formacie tzw. „duże” Miniatury, Żeglarze siedmiu mórz, Kontynuacja. W 2007 roku została seria ta została wznowiona i ukazuje się nakładem Wydawnictwa VIK. Do dziś ukazało się 12 tomików, które nawiązują wielkością i szatą graficzną do wydawanych przed laty zeszytów.
68 Seria wydawnicza o charakterze popularnonaukowym, wydawana od 1980 r., początkowo przez wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, a następnie przez Dom Wydawniczy Bellona. W serii ukazują się książki przedstawiające tło historyczne, przebieg i konsekwencje ważniejszych bitew z dziejów świata i Polski.
69 Seria ta ukazuje historię Polski poprzez pryzmat bitew, walk i potyczek stoczonych przez Polaków w wielu różnych wojnach i konfliktach.
70 Książki z tej serii zawierają szczegółowe opisy okrętów od projektu aż do jego ostatniej wersji. Szczegółowo przedstawione są wszystkie remonty, przebudowy ponadto zawierają kalendarium danej jednostki, nazwiska dowódców, unikatowe zdjęcia i plany w tym przekroje oraz rysunki detali. Do numeru 10 seria zatytułowana była „Monografie Morskie”.
71 J. Tymiński, Seria z Kotwiczką…, zob. przypis 5, (w druku).
72 Der Hafen von Gdynia, Gdynia 1934.
73 Marynarka Wojenna w dziejach Gdyni. Materiały z sympozjum naukowego 26 czerwca 1996 r., pod red. Jerzego Przybylskiego, Bogdana Zalewskiego, Gdynia 1997.
74 A. Śmigielski, „Jane’s Fighting Ships” ma już sto lat !, „Morza Statki i Okręty”, 1997 nr 4, s. 74.
75 J. Purchla, Weyers – klasyfikacja okrętów od 1905 do 1991 r., „Przegląd Morski”, 1993 nr 12, s. 67-72.
76 Nauticus. Jahrbuch für Deutschlands Seeinteressen. / Roczniki : 1904, 1907, 1938, 1940, 1941, 1942, 1943, 1944 / Berlin Verlagvon E.S. Mittler und Sohn. ; Nauticus. Jahrbuch für Seefahrt und Weltwirstchaft 1953. / Roczniki : 1953, 1956 /. Darmstadt Verl. von E. S. Mittler und Sohn.
77 Jahrbuch der deutschen Kriegsmarine. / Roczniki : 1936, 1940, 1941, 1942 / Leipzig Verlag von Breitkopf und Härtel.
78 Vol 1,The Battle of the Atlantic, September 1939 – May 1943 (1947); Vol 2, Operations in North African Waters, October 1942 – June 1943 (1946); Vol 3, The Rising Sun in the Pacific, 1931 – April 1942 (1948); Vol 4, Coral Sea, Midway and Submarine Actions, May 1942 – Aug 1942 (1949); Vol 5, The Struggle for Guadalcanal, August 1942 – February 1943 (1949); Vol 6, Breaking the Bismarcks Barrier, 22 July 1942 – 1 May 1944 (1950); Vol 7, Aleutians, Gilberts and Marshalls, June 1942 – April 1944 (1951); Vol 8, New Guinea and the Marianas, March 1944 – August 1944 (1953); Vol 9, Sicily – Salerno – Anzio, January 1943 – June 1944 (1954); Vol 10, The Atlantic Battle Won, May 1943 – May 1945 (1954); Vol 11, The Invasion of France and Germany, 1944 – 1945 (1955); Vol 12, Leyte, June 1944 –
January 1945 (1956); Vol 13, The Liberation of the Philippines, 1944 – 1945 (1959); Vol 14, Victory in the Pacific, 1945 (1960); Vol 15, Supplement and General Index (1962).
79 S.W. Roskill, The war at sea : 1939-1945, Vol. 1, The defensive, London 1954 ; Idem, The war at sea 1939-1945, Vol 2, The period of balance, London 1956 ; Idem, The war at sea 1939-1945, Vol. 3, The offensive, Part 1, ist June 1943-3ist May 1944, London 1960 ; Idem, The war at sea 1939-1945, Vol 3, The offensive, Part 2, ist June 1944-14th August 1945, London 1961.
80 A. T. Mahan, The Influence of Sea Power upon History 1660-1783, New York 1985.
81 M. A. Peszke, The Polish Navy In the Second Word War, London 1989.
82 M. A. Peszke, Poland’s Navy 1918-1945, New York 1999.
83 M. A. Peszke, Polska Marynarka Wojenna w II wojnie światowej. Szkic historyczny. Tłumaczenie oraz redakcja techniczna Andrzej Jabłoński, Mieczysław Serafin, Dodatek do „Przeglądu Morskiego”, 1995 nr 4.
84 Szerzej na ten temat zob. W. Karawajczyk, Marynarka Wojenna Polski w latach 1918-1945, „Przegląd Morski”, 1999 nr 9, s. 103-108. gdzie dokładne omówienie tej książki i twórczości M.A. Peszke.
85 W roku 2000 powrócono do pierwotnego tytułu Przegląd Historyczno-Wojskowy jaki kwartalnik miał przed wojną.
86 Więcej na ten temat zob. W. Pater, Pismo Stowarzyszenia Kombatantów Marynarki Wojennej (1945- 1992), „Biuletyn Historyczny”, 1993 nr 13, s. 22-28.
87 W zbiorach biblioteki są numery 1 z 1941 r., 1-6 z r. 1942, 1-9 z roku 1943, 1-10 z roku 1944, 1-6 z roku 1945 i 1-7 z roku 1946. Więcej na temat tego pisma i okoliczności w jakich było wydawane zob. J. Wadowski, Wizjonerzy Polski morskiej, „Morze”, 1989 nr 12, s. 23.
88 B. Miskiewicz, Studia historyczno wojskowe na łamach „Bellony” w latach 1918-1939, „Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej”, 1999 T. 3, s. 89-127 ; zob. też T. Urbańczyk, Polskie czasopiśmiennictwo wojskowe w latach 1914-1939, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1991 nr. 3/4, s. 3-20.
89 Na temat tego pisma zob. M. Serafin, Jubileusz 150-lecia „Morskogo Sbornika”, „Przegląd Morski”, 1998 nr 3, s. 85-86.
90 Morskoj atlas, t. 1, Nawigacyjno-geograficzny, Moskwa 1950 , t. 2, Fizyczno-geograficzny, Moskwa 1953.
91 Fizyczno-geograficzny atlas morza, Moskwa 1964.
92 Wielki atlas XVII-wiecznego świata, J. Blaeu ; wstęp, opisy i wybór map J. Goss, Warszawa-Wrocław 1992.
93 J. Tymiński, Bibliografia publikacji pracowników Muzeum Marynarki Wojennej za lata 1953-2012, „Biuletyn Historyczny”, 2012, nr 27, s. 207-243.
94 Ibidem, Bibliografia zawartości Rocznika Ośrodka Nauk Społecznych i Wojskowych Marynarki Wojennej numerów 1-5 z lat 1962-1970, „Biuletyn Historyczny”, 2013, nr 28, (w druku).
