Historia Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców: część I 1918-1939 / Jarosław Rusak.- Warszawa : Wydawnictwo Związkowe Centralnej Rady Związków Zawodowych, 1968

Wstęp

Praca niniejsza przedstawia w syntetycznym zarysie historią Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w latach 1918-1939. Dzieje związku w tym okresie obejmują swym zasięgiem działalność różnych grup pracowniczych żeglugi morskiej i śródlądowej. Lata 1918—1939 należą do chlubnych tradycji walk klasowego ruchu związkowego robotników portowych i marynarzy w Polsce. Stanowią one również jeden z ciekawszych, lecz dużo trudniejszy do opracowania wycinek dziejów tego związku.

Dzieje związku w latach 1918—1939 podzielić można na trzy zasadnicze okresy.

Pierwszy okres obejmuje lata 1918—1928, w których tworzy się związek nie  posiadający jeszcze wyraźnie sprecyzowanego planu działania i kierownictwa. Akcje związku były wówczas jeszcze chaotyczne, bez należytej organizacji. Początki działalności związkowej dotyczyły właściwie tylko żeglugi śródlądowej, bowiem przyszły teren ruchu związkowego — Gdynia — jako kompleks portowo-miejski, znajdował się dopiero w trakcie budowy.

Drugi okres obejmuje lata 1929—1933. Wypełnia je działalność Związku Zawodowego Transportowców RP obejmującego swoim zasięgiem także żeglugę morską i rzeczną oraz robotników portowych. W Gdyni powstał wówczas Sekretariat Okręgowy Morski ZZT posiadający oddziały — robotników portowych i marynarzy. Były to lata najbardziej prężnej działalności związku na tle postępującej radykalizacji klasy robotniczej Wybrzeża, powstawania grup lewicowych i komunistycznych w poszczególnych związkach klasowych, a zwłaszcza w Oddziale Morskim Związku
Zawodowego Transportowców.

Trzeci okres obejmuje lata 1934—1939. Cechuje go osłabienie ogólne ruchu zawodowego robotników portowych i marynarzy, spowodowane represjami władz administracyjno-policyjnych oraz zaostrzeniem się sytuacji międzynarodowej.

Praca opiera się głównie na materiałach archiwalnych.

Zebrane materiały archiwalne i opracowania pozwoliły w zasadzie dość szczegółowo odtworzyć położenie robotników portowych i marynarzy, strukturę organizacyjną związku oraz przebieg poszczególnych akcji związkowych. Praca zawiera na pewno niemało ocen kontrowersyjnych, do wyjaśnienia których należałoby nawet sięgnąć po materiały do archiwów zagranicznych…