Akademicki przykład modernistycznej przemysłowej architektury funkcjonalnej. Był w latach 30. XX w. awangardowym rozwiązaniem technicznym, należał do najnowocześniejszych rozwiązań w Europie, a jego charakterystyczna sylweta jest nadal rozpoznawalnym znakiem Portu Gdyńskiego.
Elewatora zbożowego na Nabrzeżu Indyjskim wzniesiony został w 1936 roku, oddany do użytku w październiku 1937 roku. Autorami projektu byli Michał Paszkowski i Bolesław Szmidt. Budynek był własnością Spółki Eksploatacji Elewatorów Zbożowych w Polsce z siedzibą w Gdyni. Zaprojektowany jako elewator zbożowy typu przeładunkowego mogący służyć jako magazyn w czasie klęski nieurodzaju. Posiadał wszelkie urządzenia do czyszczenia, sortowania, wietrzenia oraz do zwalczania szkodników. Projekt umożliwiał trzykrotne zwiększenie pojemności poprzez rozbudowę bez konieczności zmiany urządzeń. W czasie okupacji Elewator był magazynem zaopatrzenia dla wojska niemieckiego. Pod koniec wojny suterenę przystosowano do pełnienia funkcji szpitala wojskowego. Po wojnie został odbudowany. Początkowo eksploatowany przez „Społem”, następnie przez Polskie Zakłady Zbożowe. W 1992 roku został przejęty przez Bałtycki Terminal Zbożowy. W 1990 roku został wpisany do rejestru zabytków.
Obiekt przemysłowy usytuowany jest w Porcie Gdynia, niegdyś (Morskim Porcie Handlowym) na wschodnim krańcu Nabrzeża Indyjskiego, na wydzielonej działce. Rzut prostokątny, bryła trójczłonowa, zwarta. Środkowy człon stanowi prostopadłościenna jedenastokondygnacyjna wieża (wys. 41 metrów), w której umieszczono magazyny do czyszczenia i sortowania ziarna oraz klatkę schodową. W dziewięciokondygnacyjnych skrzydłach bocznych zaplanowano magazyny o pojemności 10 tys. ton. o kubaturze ponad 45 tys. metrów sześciennych i wymiarach 66 x 21 metrów. Elewację obłożono w przyziemiu płytkami klinkierowymi ciemnoczerwonymi, pozostałe partie ścian płytkami betonowymi. Elewacje podłużne: północna i południowa zostały rozwiązane identycznie. Przyziemie stanowi cokół i jest odciętę od wyższych kondygnacji zadaszeniem nad rampami. Część wschodnia elewatora posiada równomiernie rozłożone otwory okienne na całej elewacji – 7 rzędów (kondygnacji) po 8 otworów w rzędzie. Część silosowa jest podzielona pięcioma pionowymi pilastrami. Trzy otwory okienne – jedyne, jakie w tej części istnieją umieszczono pionowo w skrajnym rzędzie przy styku z środkowym wieżowym członem elewatora, kontrastowo przeszklonym na całej wysokości elewacji. Sześć rzędów ustawionych pasowo niewielkich okien oddzielono od siebie pilastrami spełniającymi rolę węgarów. Obie niższe partie budowli wieńczy cofnięta od lica kondygnacja z ośmioma okrągłymi oknami w części wschodniej i trzema prostokątnymi w części zachodniej (silosowej). Wnętrze zachowuje podziały narzucone przez formy brył zarówno funkcjonalnie jak i formalnie.
Oprac. Dorota Hryszkiewicz-Kahlau, OT NID w Gdańsku, 23.10.2014 r.
Literatura: Sołtysik M.J., Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego, urbanistyka i architektura, Warszawa 1993; Sołtysik M.J., Modernistyczna Gdynia – dziedzictwo lat międzywojennych, [w:] Renowacje i zabytki 2010, nr 4 (36), s.60-73; http://pl.wikipedia.org/wiki/Elewator_zbożowy_w_Gdyni; http://www.naszagdynia.com/port/elewator-zbozowy; Karta ewidencyjna Elewator Zbożowy Gdynia, autor: Ewa Stieler, 1988 r.; archiwum NID
Utwór udostępniony na podstawie LICENCJI PUBLICZNEJ CREATIVE COMMONS (“CCPL”). https://zabytek.pl/pl/obiekty/gdynia-elewator-zbozowy
